Zmiany W Rozwodach – Koniec Z Orzekaniem O Winie?

Zgodnie z projektem z dnia 23 czerwca 2025 roku w ustawie z dnia 25 lutego 1964r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy mają zostać wprowadzone zmiany w zakresie rozwodu i separacji.

Z ustawy mają zniknąć przepisy:

Art.  57. [Wina rozkładu pożycia]

§ 1.  Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.

§ 2.  Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Art. 56.

§ 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W uzasadnieniu projektu wyjaśniono, że eliminacja orzekania o winie w sprawach o rozwód i separację ma pomóc w ograniczeniu konfliktów okołorozwodowych spowodowanych długim procesem koncentrującym się na udowadnianiu sobie nawzajem winy przez małżonków, co godzi w dobro małoletnich dzieci. Im dłużej trwa „wojna” rozwodowa, tym trudniej małożnkom-rodzicom skoncentrować się na tym co najważniejsze, czyli trosce o dobrostan i spokój wspólnych dzieci. Emocje, którym towarzyszy takie postępowanie sądowe często trudno ukryć, a zdarza się, że dzieci stają się kartą przetargową w walce o rację w ustaleniu „kto tu jest winny”.

Procesy, w których niemal cały wysiłek stron i sądu koncentruje się na roztrząsaniu wzajemnych pretensji, wywlekaniu intymnych problemów i drążeniu nierozstrzygniętych kłótni, nie prowadzą do uporządkowania tych najważniejszych spraw w sposób szybki i konstruktywny. Najistotniejsze powinno być bowiem ustabilizowanie sytuacji dzieci, które są zależne od rodziców i nie maja wpływu na ich relacje i konflikty.

Przewlekłość postępowania w sprawach o rozwód utrudniała ułożenie spraw związanych z opieką nad dziećmi i ich utrzymaniem.

Wprowadzenie projektowanych zmian doprowadziłoby do zgodności prawa polskiego z Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzoną w Rzymie 4.11.1950r., z późniejszymi zmianami. Z art. 8 Konwencji wynika prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym państwie prawa z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy państwa, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 23.01.2025r. dał wyraz swojemu stanowisku, że orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy małżonka odmawiającego współżycia fizycznego stanowi naruszenie prawa do życia prywatnego. Orzekanie o winie daje sądom możliwość ingerowania w tę intymną sferę życia i jest to niezgodne z normami europejskimi, według których nadrzędne jest poszanowanie prywatności.

„Rozwód na żądanie”?

Czy wprowadzone przepisy spowodują dowolny i nieograniczony dostęp do rozwód na żądanie jednego z małżonków? Absolutnie nie.

Tak jak do tej pory, warunkiem rozwodu będzie:

• Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, czyli ustanie 3 więzi:

– fizycznej

– duchowej

– gospodarczej

• Trwałość rozkładu pożycia

• Zgodność z dobrem wspólnych małoletnich dzieci

• Brak sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Co z alimentami na małżonka?

Podstawowym założeniem projektu jest doprowadzenie do ekonomicznej niezależności każdego z rozwiedzionych małżonków oraz samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb. Nie oznacza to jednak, że nie będzie możliwe zasądzenie alimentów na rzecz małżonka ekonomicznie słabszego.

Przepisy mają przewidywać ochronę takiego małżonka, jednak przesłanką do orzeczenia alimentów nie będzie już wina w rozkładzie pożycia, a inne okoliczności.

Podstawą do orzeczenia alimentów na rzecz małżonka będzie:

1. niemożność zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb,

2. istotnie mniejsze możliwości zarobkowe i majątkowe,

3. zgodność z zasadami współżycia społecznego.

Sąd ustali, czy alimenty są zasadne, jaki będzie czas ich wypłacania oraz wysokość, biorąc pod uwagę:

1) wiek i stan zdrowia uprawnionego oraz zobowiązanego,
2) sprawowanie pieczy nad dziećmi przez uprawnionego lub zobowiązanego,
3) sposób wykonywania obowiązków w czasie trwania małżeństwa,
4) czas trwania małżeństwa,
5) obowiązki o charakterze alimentacyjnym obciążające uprawnionego lub zobowiązanego,
6) pozostawanie przez uprawnionego w faktycznym pożyciu z inną osobą, niż małżonek rozwiedziony.

Przepisy pozwolą na orzeczenie takiego obowiązku alimentacyjnego na maksymalnie 5 lat. Bardzo wyjątkowo będzie możliwe orzeczenie go na czas nieoznaczony lub przedłużenie go.

Tak jak dotychczas, obowiązek alimentacyjny po rozwodzie wygaśnie w razie zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego związku małżeńskiego.

Zasada „clean break”.

Możliwe będzie także orzeczenie alimentów w formie jednorazowego świadczenia poprzez zapłatę określonej kwoty lub przepisanie prawa majątkowego. Takie świadczenie umożliwiłoby małżonkowi uzyskanie zdolności do samodzielnego utrzymania się np. przez zdobycie odpowiednich kwalifikacji, rozpoczęcie działalności gospodarczej, czy nabycie prawa własności nieruchomości.

Pełne rozliczenie małżonków z chwilą orzeczenia rozwodu byłoby zgodne z dobrem dzieci i wyeliminowałoby przyszłe spory. Uzasadnienie do projektu rekomenduje stosowanie takiego rozwiązania przez sądy rozwodowe.

Co będziemy udowadniać w procesie o rozwód?

Proces dowodowy w zakresie alimentów na rzecz małżonka wciąż będzie wymagający.

Warto zwrócić uwagę, że odwołanie się przez ustawodawcę do zasad współżycia społecznego przy orzekaniu o obowiązku alimentacyjnym oznacza, iż naruszenie praw i obowiązków małżeńskich w trakcie trwania związku małżeńskiego, nadal będzie miało znaczenie dla roszczeń alimentacyjnych. Sposób wykonywania obowiązków w czasie trwania małżeństwa również będzie badany przez sąd w wypadku żądania alimentów przez jednego z małżonków.

Alimenty będą uzasadnione przede wszystkim, jeżeli po rozwodzie małżonek uprawniony ma niższe możliwości zarobkowe i majątkowe na skutek podziału obowiązków wykonywanych w czasie trwania małżeństwa, zwłaszcza z uwagi na sprawowanie pieczy nad małymi dziećmi oraz dbanie o wspólne gospodarstwo domowe.

Sąd będzie brał pod uwagę podział ról, w wyniku których jeden z małżonków zrezygnował z własnej kariery i zdobywania doświadczeń zawodowych dla dobra rodziny, przejął opiekę nad dziećmi w znacznym zakresie oraz samodzielnie zajmował się domem.

Trudno zatem będzie zupełnie uniknąć konfliktów okołorozwodowych, wymagającego dowodowo procesu i roztrząsania w jaki sposób małżonkowie dzielili się obowiązkami w czasie trwania małżeństwa.

Wyeliminowanie winy z procesu o rozwód nie oznacza, że decyzja jednego z małżonków, spowoduje, że drugi zostanie bez wsparcia finansowego. Przepisy mają zapewnić ochronę małżonkowi słabszemu ekonomicznie, który mógłby zostać pokrzywdzony wobec nierównomiernego podziału wykonywanych obowiązków podczas trwania małżeństwa.

W orzecznictwie przywoływano analogiczne kryteria orzekania alimentów. W wyroku z 25.10.2012r. (SK 27/12) Trybunał Konstytucyjny, w ślad za orzecznictwem Sądu Najwyższego (w tym uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 16.12.1987 r., III CZP 91/86), podkreślił, że: „okolicznością uzasadniającą zasądzenie alimentów na podstawie art. 60 § 2 k.r.o. może być zwłaszcza długotrwałość pożycia małżeńskiego, osobiste starania niewinnego małżonka o wychowanie dzieci stron, wkład pracy w prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, podeszły wiek lub zły stan zdrowia, powodujące brak realnej możliwości wyrównania negatywnych skutków rozwodu własnymi siłami małżonka niewinnego (…). Na przykład zasady współżycia społecznego nakazują wręcz przyznać alimenty żonie, która ma bardzo ograniczone możliwości zarobkowania wobec tego, że musi stale czuwać nad chorą (…)córką stron”.

Warto zaznaczyć, że nie ulegną zmianie przepisy nakładające na sąd obowiązek wydania określonych rozstrzygnięć w sprawach dotyczących wspólnych małoletnich dzieci stron. Sąd wciąż będzie orzekał o władzy rodzicielskiej, miejscu pobytu dzieci, kontaktach z dziećmi oraz alimentach na ich rzecz.

Postępowanie rozwodowe już teraz bywa skomplikowane i obciążające emocjonalnie. Po wejściu w życie planowanych zmian w przepisach, procedury rozwodowe zostaną dodatkowo zmodyfikowane, co może utrudnić samodzielne poruszanie się po nowych zasadach.

W takiej sytuacji wsparcie doświadczonego adwokata rozwodowego staje się szczególnie zasadne. Sądy będą kładły nacisk na pełne rozwiązanie wszelkich kwestii związanych z zakończonym małżeństwem (chociażby zasada „clean break”) i decyzje podejmowane w trakcie postępowania mogą zaważyć na naszym dalszym życiu. Pomoc adwokata przy rozwodzie może okazać się kluczowa.

Warto pamiętać, aby odpowiednio wcześnie skontaktować się z adwokatem i uzyskać chociażby rzetelną poradę prawną.